Spiral Nedir?

Spiral küçük, rahim içine yerleştirilen, gebe kalmayı önleyen ve birkaç değişik çeşidi olan bir objedir. Spiral bu işin eğitimini almış, rahim içi yapısı uygun olan kadınlara takılabilir. Etki mekanizması rahim içi yapısını değiştirerek oluşan gebeliğin tutunmasını engellemesi ile olur.

Adet dönemi ya da gebe olunmadığından emin olunan her dönemde takılabilir. Genellikle anesteziye ihtiyaç duyulmaz. Etki süresi 5-10 yıl. Tekrar gebelik istendiğinde çıkarılır ve 1-2 ay içinde spiral öncesi gebe kalma potansiyeli geri döner. Spiral takılma işlemi sonrası antibiyotik kullanılmalı ve nadiren ağrı kesiciye ihtiyaç duyulabilir

Yaygın olarak kullanılan 3 çeşit spiral vardır: Klasik T bakır spiral, Hormonlu spiral ve Gynefix (yeni kaymayan bakır spiral)

Birçok korunma yöntemi var:

• Spiral (rahim içi araçlar):klasik, hormonlu (mirena) kaymayan spiral(gynefix),
• implantlar
• Hormonal yöntemler: Doğum kontrol hapları, Depo provera
• Bariyer metodları: kondom
• Acil kontrasepsiyon
• Doğurganlık dönemi takibi
• Kalıcı korunma: Tüp ligasyonu, vazektomi

Spiral Nasıl Takılır?

Adet dönemi ya da gebe olunmadığından emin olunan her dönemde takılabilir. Genellikle anesteziye ihtiyaç duyulmaz. Etki süresi 5-10 yıl. Tekrar gebelik istendiğinde çıkarılır ve 1-2 ay içinde spiral öncesi gebe kalma potansiyeli geri döner. Spiral takılma işlemi sonrası antibiyotik kullanılmalı ve nadiren ağrı kesiciye ihtiyaç duyulabilir.

Klasik T Spiral: Yaklaşık % 98 koruma sağlar. Adet kanaması süresi ve miktarı artabilir. Adet dönemlerinde adet sancısı (dismenore) artışı olabilir. Etkisi endometrium (rahim içi)  tabakasında bakıra karşı oluşan reaksiyon nedeniyle embriyo yerleşimi olmaz.

Hormonlu Spiral: Esas olarak fazla ve uzamış adet kanaması (menometroraji) olan kadınlarda tedavi amaçlı olarak kullanılmaya başlamışsa da korunma yöntemi olarak da %98-99 oranında etkili. Etkisi endometrium tabakasının gelişimini önlemesi ile olur. Oluşan embriyonun yerleşimi bozulur. Özellikle kanamadan dolayı anemi (kansızlık) gelişen kadınlarda tercih edilir. Adet kanaması 1-2 gün ve toplam birkaç ped olacak kadar azalır. Ayrıca adet sancılarını da azaltır.

Gynefix (kaymayan spiral): Son yıllarda yeni kullanılmaya başlanan bir alet. Spiral rahim içinde fundus bölgesine tutturulduğu için yerinden kaymıyor. Adet miktarı ve süresi ayrıca adet sancısı ile ilgili herhangi bir değişiklik yapmıyor. %99-99,5 oranında koruma sağlıyor

İmplant

%98-99 koruma oranı var. Etki süresi 3-5 yıl. İmplant takıldıktan sonra adet düzeninde değişiklikler olabilir. Eğer çok rahatasızlık verirse doğum kontrol hapları ile adet düzenlemesi yapılabilir.

Kolun iç yüzeyine takılan küçük çubuklar şeklindedir. Etkisi yavaş şekilde progesteron hormonu salgılayarak olur. Progesteron nedeniyle ovulasyon (yumurtlama) olmaz. Ayrıca rahim ağzında mukus kalınlaşması sağlayarak spermin rahim içine geçişini zorlaştırır.

İmplant ile gebe kalındığında gebeliğin devamı istenirse implant çıkartılabilir ve gebelik güvenli şekilde devam edebilir.

Hormonal Yöntemler

A) Kombine Oral Doğum Kontrol Hapları:

Adet başında başlanır. 21 günlük bir hafta ara verilen ve 28 gün ara verilmeden kullanılan çeşitleri vardır. Estrogen ve progesteron hormonu içerir. Etki mekanizması ovulasyonu (yumurtlamayı) engelleyerek olur.

İlaç bırakıldıktan sonra ilk birkaç ay içinde gebe kalma olasılığı hap kullanmadan önceki durumunuza döner.

Düzenli kullanıldığında %98-99 korur. En ideal kullanma şekli her gün aynı saatte almak. Eğer sağlıklı ve sigara içmiyorsanız uzun süre hap kullanılabilir.

Hap kullanılmaması gereken durumlar:

• Kalp krizi,
• İnme
• Trombus öyküsü bacak ve akciğerlerde
• Kanama pıhtılaşma bozukluğu
• Sigara içen 35 yaş üstü
• Aşırı obezite
• Migren ya da şiddetli baş ağrısı

Doğum kontrol hapı kullanmanın avantajları:

• %98-99 etki
• Kullanımı kolay
• Hapı bırakır bırakmaz hamile kalınabilir
• Adet kanamaları ve sancısı daha az
• Over ve endometrial kanser riski %50 daha az
• Bazı haplar akne ve tüylenmeye de iyi gelir

Doğum kontrol hapı kullanmanın dezavantajları:

• Her gün düzenli kullanılmak zorunda
• Nadiren düzensiz kanama yapabilir
• Yüzde lekelenme oluşabilir
• Cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korumaz

         Son yapılan çalışmalarda hap kullanmak ile kilo alma, baş ağrısı, meme hassasiyeti, bulantı veya cinsel dürtülerde değişiklik arasında bir ilişki gösterilememiştir.

Doğum kontrol hapının diğer yan etkileri:

         Ciddi yan etkiler çok az.

• Sigara kullananlarda kalp krizi ve inme riski daha fazla. Sigara kullanılmıyorsa herhangi bir risk artışı yok
• Bacaklarda pıhtılaşma ihtimali 10 000 2-6 arası artmakta.

Doğum Kontrol Hapı ve Kanser:

Meme Kanseri: Meme kanser riskinde çok çok nadir artış (100 000 de 8 den yaklaşık 100 000 de 12 lere) olabilir.

Servikal Kanser (rahim ağzı kanseri): Hap kullanılsa bile rahim ağzı kanseri testleri yapılmalı. Cinsel birliktelik ve arkadaş sayısı artarsa risk artmış olur.

Over Kanseri: Over kanseri riski hap kullananlarda %50 daha az görülmekte. Hatta ilaç kullanmayı bıraktıktan sonra bile koruma devam etmekte.

Endometrial Kanser: Yine aynı şekilde kanser % 50 azalmakta ve koruma ilç sonrası devam etmekte.

B) Progesteron Hapları:

Sadece progesteron hormonu içeren doğum kontrol hapları. İçinde estrojen hormonu bulunmaz. Servikal mukusta kalınlık artışı nedeniyle sperm geçirgenliği azalır ve yumurta oluşumunu engeller.

Koruma oranı % 92. Ancak çok düzenli kullanılırsa % 99 a kadar etkili olur. Kanama düzeni değişir. % 40 düzenli % 40 düzensiz kanarken % 20 kadında hiç kanama olmayabilir.

Doğurganlık hızı ilacı bırakır bırakmaz eski haline gelir. Sakat bebek sahibi olma riski artmaz.

Bu haplar özelikle emziren kombine hapları kullanamayan kadınlarda tercih edilir.

Meme kanseri olan kadınlar kullanmamalı.

Progesteron hapı kullanmanın avantajları:

• Kullanımı kolay
• Cinsel hayatı etkilemez
• Emzirmeyi etkilemez
• Her yaştaki kadın kullanabilir
• Yan etkisi çok az

Progesteron hapı kullanmanın dezavantajları:

• Her gün kullanmak
• Adet düzensizliği yapabilmesi

Bu haplar cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korumaz. Kanser ile ilgili bir ilişkisi gösterilmedi.

C) Acil Doğum Kontrol Hapı (Ertesi Gün Hapı):

Korunulamamış cinsel ilişki sonrası başvurulan bir yöntem. Etki mekanizması spermin canlılığı geçene kadar ovulasyonu iptal ederek ya da erteleyerek olur. Ayrıca ovulasyon yeni olmuşsa spermin yumurtayı döllemesini engeller. Eğer ilaç kullanan kadar yumurta döllenmiş ise etki göstermez.

İlişki sonrası ilk 72 saatte kullanılması gerekir. Etkinliği %90-98 arası değişmekte.

Çok nadir yan etkileri var. Nadiren kusma yapabilir. Dış gebelik ihtimalini çok az oranda arttırmakta. Gebe kalınmış ise bebeğe hiçbir zararı olamaz ve düşüğe sebep olmaz.

D) Aylık Koruyucu İğneler:

Aylık iğneler kombine doğum kontrol haplarının aylık iğne şeklinde yapılan şekilleridir. Etkinliği haplarla aynıdır.

E) Depo Provera (3 Aylık İğne):

Sadece Progesteron içerir. Her 12 haftada bir yapılır. Etki mekanizması ovulasyonu engelleterek ve endometrium kalınlığını değiştirerek olur. % 97 oranında etkili.

Bazı kadınlarda düzensiz ve uzamış adet kanamalarına sebep olabilir. Kadınların % 70 inde 4. İğneden sonra adet kanaması tamamen kesilebilir. Son ilaç yapıldıktan 3 ay sonrası tekra gebe kalınabilir ancak eski gebe kalma olasılığı 6. ayda normale döner.

Kombine hap kullanamayan kadınlarda da seçenek olabilir. Rahim kanserinde % 80 varan oranda azalma olmakta. Fazla kanaması ve şiddetli adet sancısı olnalarda da seçenek olabilir.

Kullanan kadınlarda kemik sıklığında azalma (osteoporoz) olmakta ancak kullanım bırakılınca kemikler eski haline geri döner.

Bariyer Yöntemleri

A) Kondom Nedir? Kondom Faydası Nelerdir?

Kondom erkek korunma yöntemidir. Gebelik yanında cinsel yolla bulaşan hastalıklardan da korur. HIV virüsü kondomdan geçmez. Klamidya, gonore, sifiliz ve herpes mikroplarının bulaşmasını engeller.

Koruma oranı %98. Ancak yanlış kullanımlardan dolayı bir kadını bir yıl içinde gebe kalma ihtimali %15.

Kondomun ilişkide yırtılma nedenleri; yanlış takma, uygun ölçüde kullanmama, yeteri kadar ıslaklığın olmaması, yanlış kayganlaştırıcı kullanılması, zamanı geçmiş kondom kullanımı. Kondom yırtılmasında ek olarak ertesi gün hapı kullanmak gerekir.

B) Diyafram Kadın Korunma Yöntemi

Diyafram kadının kullanacağı bir koruma yöntemidir. İlişki öncesi vajen içine rahim ağzını kapatacak şekilde yerleştirilir. Spermicid ile birlikte kullanımı etkinliğini arttırır. Böylece spermin rahim içine girişi engellenir. İlişki sonrası en az 6 saat yerinde kalması gerekir.

Diyaframın farklı boyutları vardır. Rahim ağzına uygun diyaframın seçilmesi gerekir. Uygun diyafram ilişki sırasında hissedilmez ve rahatsızlık vermez.

Diyafram kullananlarda gebe kalma riski % 10 lara kadar çıkmakta. Sadece ilişki sırasında kullanılması, hormon içermemesi, yan etkisinin az olması ve adet döngüsü ile etkisinin olmaması kullanan için iyi yönleri. Sıkıntıları ise her ilişkide yeniden kullanılması, bazı kadınlarda vajende rahatsızlık hissi vermesi ve alerjik reaksiyon gelişmesi ve cinsel yolla bulaşan hastalıklardan korumaması sayılabilir.

Acil Korunma

A) Acil Doğum Kontrol Hapı (Ertesi Gün Hapı) Nedir?

Korunulamamış cinsel ilişki sonrası başvurulan bir yöntem. Etki mekanizması spermin canlılığı geçene kadar ovulasyonu iptal ederek ya da erteleyerek olur. Ayrıca ovulasyon yeni olmuşsa spermin yumurtayı döllemesini engeller. Eğer ilaç kullanan kadar yumurta döllenmiş ise etki göstermez.

İlişki sonrası ilk 72 saatte kullanılması gerekir. Etkinliği %90-98 arası değişmekte.

Çok nadir yan etkileri var. Nadiren kusma yapabilir. Dış gebelik ihtimalini çok az oranda arttırmakta. Gebe kalınmış ise bebeğe hiçbir zararı olamaz ve düşüğe sebep olmaz.

B) Bakırlı Spiral

İlişki sonrası ilk beş gün içinde bakırlı spiral yerleştirildiğinde %98 e yakın koruma sağlar.

Doğurganlık Dönemi Takibi

Takvim yöntemi olarak da bilinir. Bir adet döngüsünde bir yumurta nadiren iki veya daha fazla yumurta oluşur. Ovulasyon olduktan sonra yumurta bir gün içinde sperm ile buluşması gerekir. Spermlerin ömrü rahim içinde ve tüplerde genellikle 3 gündür. Nadiren 5-6 gün yaşayan spermlerde olabilir. Ovulasyondan yani yumurta çatlamasından birkaç gün önce ya da çatlama olduktan sonraki 24 saat içinde ilişki olursa gebelik ihtimali olur. Bunu dışındaki günlerde gebelik olmaz.

Adet döngüsü foliküler ve luteal faz olmak üzere ikiye ayrılır. Luteal faz ovulasyondan sonraki periyot olup her kadında 14 gündür. Foliküler faz ise kanama başlangıcından ovulasyona kadar olan süre olup her kadında farklılık gösteren dönemdir. 

Riskli dönem hesaplanması beklenen adet tarihinden 14 gün önceye gelinerek bulunur. Bu günden 3-6 gün öncesi ve bir gün sonrası gebe kalma ihtimalinin olduğu günlerdir.

Bu yöntemdeki en önemli risk kadınlarda adet döneminin her ay aynı sürede olmaması. Gebe kalma oranı % 10 civarında. Adet döngüsü düzensiz olanlarda riski yüksek bir yöntem.

Kalıcı Korunma Yöntemleri

A) Kadında Tüplerin Bağlanması (Tüp Ligasyonu)

Tüp ligasyonu kalıcı kadın korunma yöntemidir. Sterilazyon olarak da adlandırılır. Her iki tüp bağlandığı için sperm ile yumurta tüp içinde karşılaşamazlar.

Tüp ligasyonu laparaskopi ile ya da açık ameliyat şeklinde yapılır. Laparaskopi veya mini laparatomi ile yapıldığında aynı gün eve gidilebilir.

Tüp ligasyonunda başarısızlık şansı 200 de 1 ile 1000 de 1 oranlarında değişmektedir.

Geriye dönüşü olmayan bir yöntemdir. Tüp açılma ameliyatları yapılsa bile başarı olukça düşük.

B) Vazektomi Nedir? Vazektomi Nasıl Yapılır?

Tüp ligasyonu kalıcı erkek korunma yöntemidir. Erkek sterilazyon olarak da adlandırılır.

Sperm testislerde üretilir, vas deferens (tüp) ile yukarı iletilir ve semen ile karışır. Vasektomi (tüp bağlama) yapılınca spermler semne içine karışamaz. Böylece sperm ile yumurta karşılaşma ihtimali olmaz. Vazektomi sonrası gebelik ihtimali 200 de 1 in altındadır.

Vazektomi muayenehane şartlarında bile yapılabilir. İşlem sonrası biraz ağrı ve kızarıklık olur. Birkaç gün içinde işe dönülebilir. Ağrı kesiciye çok fazla ihtiyaç duyulmaz. 2-3 gün içinde ilişkiye girilebilir ancak 8-10 gün boyunca gebelik ihtimali olduğu için bu süre boyunca başka şekilde de korunulması gerekir.

Vazektomi sonrası ereksiyon ve boşalmada hiçbir değişiklik olmaz. Erkeklik hormonların da değişme olmaz. Cinsel istek ve kapasitede değişiklik olmaz. Sadece doğal yollarla baba olunamaz.
Vazektomi sonrası ameliyatla tüpleri açtırmak mümkün olsa da başarı şansı çok yüksek değildir. İşlem sonrası en önemli komplikasyon enfeksiyondur. Birkaç hafta testisler de ağrı olabilir.